:: لارستان کهن
هر کجا برکه‌ای نشسته به خاک، گویی آنجاست مرز لارستان
لارستان یکی از شهرستان‌های جنوبی استان فارس با مرکزیت شهر لار است. این شهرستان حدود 200.000 نفر جمعیت دارد و دارای چهار بخش مرکزی، بنارویه، بیرم و صحرای باغ و دارای مساحتی برابر با ۱۰٬۷۴۱ کیلومتر مربع است. شهرستان لارستان از شمال به شهرستان‌های داراب و زرین‌دشت از غرب به جویم، اوز، گراش و لامرد و از شرق و جنوب به استان هرمزگان محدود می‌شود. پس از زلزله مهیب شهر لار در سال ۱۳۳۹، که بخش اعظمی از شهر را تخریب کرد، مسئولان وقت ساخت شهر جدیدی در فاصله ۴ کیلومتری از شهر قدیم را آغاز کردند. در همین راستا برای پیشگیری از خطرات احتمالی، شهر جدید با ساختاری بدون کوچه و بن‌بست طراحی شد. به عبارت دیگر شهر جدید لار با خانه‌های کم‌ارتفاع مقاوم در برابر زلزله و خیابان‌های متقاطع به شهری مقاوم در برابر زلزله تبدیل شد و به تنها شهر بدون کوچه در خاورمیانه شهرت یافته‌است. البته در حال حاضر با رشد و پیشروی شهر جدید، فاصله دو شهر جدید و قدیم بسیار کم شده و تقریبا به صورت کامل به یکدیگر متصل شده‌اند و زندگی در هر دو شهر جریان دارد.
لارستان از پیشینه و شهرت تاریخی خاصی برخوردار است. در گذشته، به منطقة وسیعی از جنوب ایران «ایالت لارستان» اطلاق می‌شده است که شهرهایی مانند بندرگمبرون (بندرعباس)، بندرلنگه، بستک، جهرم، لامرد، عسلویه، گاوبندی (پارسیان)، کنگان، بندر خمیر، جزایر تنب بزرگ و کوچک، هرمز، قشم، خنج، گراش، اوز، جویم ، گاوبندی (پارسیان امروز)، و حتی کشور بحرین جزء ایالت لارستان به مرکزیت لار بوده‌اند. این خطه در دوران صفویه سکه تجاری مخصوص خود را ضرب می‌کرده‌است. مهم‌ترین بنای تاریخی شهر لار، بازار قیصریه می‌باشد که حتی پس از زلزله سال 1339 نیز پابرجا باقی مانده و هنوز هم فعالیت تجاری در آن جریان دارد. در خصوص زمان احداث این بازار نقل‌های مختلفی وجود دارد و برخی از مورخین آن را مربوط به سال 85 هجری قمری می‌دانند و از این رو آن را مادر بازارهای ایران می‌نامند. بازار وکیل شیراز (مربوط به دوران کریم‌خان زند) و بازار قیصریه اصفهان (مربوط به دوران شاه عباس صفوی) دو بازار بزرگی هستند که با الگوبرداری از این بازار ساخته شده‌اند. از دیگر آثار و بناهای تاریخی این خطه می‌توان به تمب بت، قلعه اژدها پیکر، آتشکده محلچه، باغ نشاط، خانه محمودی، دهن شیر چهاربرکه، آرامگاه پیر زاویه، آرامگاه پیر سرخ و کاروانسرای نو اشاره نمود که قدمت برخی از آنها به پیش از اسلام بازمی‌گردد.
مردم لارستان به زبان لارستانی (اچمی) تکلم می‌کنند. البته این زبان با لهجه‌های گوناگون در مناطق مختلف این شهرستان پهناور وجود دارد. فرهنگ و زبان لارستانی تأثیر زیادی بر مناطق جنوب و کشورهای حاشیه خلیج فارس داشته؛ به گونه‌ای که بسیاری از مردم و حاکمان عرب کشورهای حاشیه خلیج فارس اصالتی لارستانی دارند و بعضاً بعد از گذشت سالها هنوز هم به زبان لارستانی تکلم می‌کنند.
مردم لارستان از گذشته‌های دور سابقه درخشانی در مبارزات مذهبی و سیاسی داشته‌اند و در زمان استعمار انگلستان و با ورود آیت الله العظمی سید عبدالحسین لاری به این منطقه اولین جرقه‌های حاکمیت ولایت فقیه در لارستان شکل گرفت. به همین سبب لارستان را نخستین خاستگاه حکومت اسلامی نامیده‌اند. آیت الله سید عبدالعلی آیت اللهی و سید مجتبی موسوی لاری دو تن از نوادگان آیت الله سید عبدالحسین لاری بودند که در سال‌های اخیر به عنوان دو قطب مذهبی و معنوی شهرستان شناخته می‌شدند و نقش بی‌بدیلی در تحکیم وحدت شیعه و سنی در این منطقه داشتند. رهبر معظم انقلاب در سال 1387 در سخنرانی خود در جمع مردم لارستان، این شهرستان را این‌گونه تعریف نمودند: "اگر ارزیابی ما در باره‌ی ملت‌ها تابع این است که مقدار آگاهی آنها را بسنجیم، مقدار عزم و اراده‌ی ملی آنها را بسنجیم، روشن‌بینی و شجاعت آنها در اقدام را بسنجیم - اگر این وسیله‌ی سنجش قدر و قیمت جمعیتها و ملتهاست - باید بگوئیم مردم لار و منطقه‌ی لارستانِ بزرگ، به حسب این مقیاس‌ها و معیارها جزو برجسته‌ترین مردم کشورِ پهناور ما هستند."
موقعیت مکانی لارستان و شرایط آب و هوایی آن مانع از رونق کشاورزی و دامپروری در این منطقه است. از طرف دیگر، موقعیت جغرافیایی ممتاز آن در جنوب کشور و دسترسی به بنادر مختلف جنوبی موجب شده است که از دیرباز این منطقه در مسیر کاروان‌های تجاری مختلف قرار داشته باشد. لذا اغلب مردم این شهر در مشاغل صنعتی، بازرگانی و خدماتی فعالیت داشتند.وجود راه‌های باستانی که از فیروزآباد و استخر از طریق خنج، و علامرودشت و فال و اسیر به طرف بندر باستانی سیراف، و جنوب می‌رفته‌است موید همین نکته است. در زمان معاصر نیز وجود فرودگاه بين‌المللي لار با پروازهایی متعدد به کشورهای مختلف خلیج فارس و نیز وجود گمرک زمینه‌ساز تداوم مبادلات کالا و خدمات با این کشور‌ها شده است. همجواري با ميادين پارس جنوبي از نظر ايجاد و توسعة صنايع و خدمات پشتيباني مرتبط، واقع شدن آن در قطب صنايع الكترونيك كشور و دسترسي به راه آهن سراسري در شهرستان، از دیگر مزایای تجاری این منطقه است. همچنین وجود مراکز آموزش عالی بزرگ در جنوب کشور از جمله مجتمع آموزش عالی لارستان، دانشکده علوم پزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه پیام نور نیروی متخصص مورد نیاز را تامین می‌کنند.
از نکات بارز و قابل تحسین این شهرستان حضور پررنگ خیرینی است که همت والای خود به عمران و آبادانی این منطقه کمک شایانی نموده‌اند و در بسیاری از موارد کوتاهی و کم‌لطفی دولت‌ها را در خدمت‌رسانی به مردم این خطه جبران نموده‌اند. شمار این خیرین گرانقدر و مجموعه‌هایی که با همت ایشان ساخته شده است به حدی زیاد است که اشاره به همه آنها خود به مقاله‌ای جدا نیاز دارد. از مراکز بزرگ خیر‌سازی که فقط در خود شهر لار احداث شده و به بهره‌برداری رسیده است می‌توان به مجموعه بزرگ علمی، فرهنگی و ورزشی طوبی، برج علم و فناوری لارستان، بیمارستان و مرکز آموزشی درمانی امام رضا (ع)، همراه‌سرای بیمار حضرت زینب (س)، درمانگاه تخصصی و فوق تخصصی زنده‌یاد هاشمی‌زاده، مركز تخصصی و فوق تخصصی زنده‌یاد فاضل راستی‌لاری، درمانگاه خیریه رهگذر، سرای جهاندیدگان مهر لارستان اشاره نمود.
